شهر مراغه، یکی از کهن‌ترین و پرآوازه‌ترین شهرهای ایران، در استان آذربایجان شرقی قرار دارد. این شهر با سابقه‌ای چند هزار ساله، نه‌تنها در ایران بلکه در تاریخ علم و تمدن جهان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در این مقاله، نگاهی جامع به همه ابعاد شهر مراغه خواهیم داشت.
۱. جایگاه جغرافیایی و اقلیمی
مراغه در جنوب استان آذربایجان شرقی و در دامنه‌های شمالی کوه سهند واقع شده است. این شهر از نظر جغرافیایی در منطقه‌ای کوهستانی با آب‌وهوای معتدل و نسبتاً سرد قرار دارد. رودخانه‌ی صافی‌چای که از کوه‌های سهند سرچشمه می‌گیرد، از میان شهر عبور کرده و به رشد کشاورزی در منطقه کمک شایانی کرده است.
۲. تاریخچه مراغه
تاریخ مراغه به دوره مادها و پیش‌تر از آن بازمی‌گردد. این شهر در دوران ایلخانیان (سده هفتم هجری) به اوج شکوفایی خود رسید و به عنوان پایتخت هلاکوخان انتخاب شد. در این دوران، مراغه مرکز علم و نجوم در جهان اسلام بود.
برجسته‌ترین یادگار این دوران، رصدخانه مراغه است که به دستور خواجه نصیرالدین طوسی و با حمایت هلاکوخان تأسیس شد. این رصدخانه یکی از پیشرفته‌ترین مراکز علمی جهان در زمان خود بود.
۳. جمعیت و ساختار اجتماعی
بر اساس آخرین سرشماری‌ها، جمعیت مراغه بیش از ۱۸۰ هزار نفر است. مردم این شهر عمدتاً ترک‌زبان و شیعه‌مذهب هستند. مراغه با وجود رشد جمعیت، همچنان ساختار سنتی و صمیمانه خود را حفظ کرده است.
۴. جاذبه‌های گردشگری و تاریخی
مراغه از نظر تاریخی و طبیعی غنی است. برخی از مهم‌ترین جاذبه‌های آن عبارتند از:
گنبد سرخ، گنبد کبود، گنبد مدور و گنبد غفاریه: آرامگاه‌های تاریخی متعلق به قرون میانه اسلامی با معماری باشکوه آجری.
رصدخانه مراغه: آثار باقی‌مانده از نخستین رصدخانه علمی جهان اسلام.
پل مردق و پل قلعه‌چای: پل‌های تاریخی مربوط به دوران ایلخانی.
گور دخمه‌های صخره‌ای (کَهلان‌کَت‌ها): حکاکی‌هایی در دل کوه، مشابه نقش رستم.
کوه سهند: مکان ایده‌آل برای کوهنوردی و طبیعت‌گردی.
پارک‌های جنگلی و رودخانه‌ای مانند پارک ایل‌گلی و پارک جنگلی غفاری.
۵. اقتصاد و صنعت
اقتصاد مراغه بر پایه کشاورزی، دامداری و صنایع غذایی استوار است. این شهر به دلیل خاک حاصل‌خیز و آب فراوان، یکی از مراکز مهم تولید میوه و لبنیات در شمال‌غرب ایران است. محصولات معروف آن شامل:
سیب مراغه: با کیفیت صادراتی
عسل طبیعی
محصولات لبنی سنتی
فرآورده‌های دامی
همچنین در دهه‌های اخیر، صنایع تبدیلی، کارگاه‌های صنایع دستی، و کارخانه‌های لبنی و غذایی رشد چشمگیری داشته‌اند.
۶. فرهنگ، هنر و زبان
مردم مراغه فرهنگ غنی و اصیلی دارند. زبان رایج، ترکی آذربایجانی است، ولی فارسی نیز کاملاً رایج و آموزش رسمی به آن زبان انجام می‌شود. آداب و رسوم سنتی، موسیقی عاشیقی، آیین‌های مذهبی مانند تعزیه، و مراسم نوروز جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ این مردم دارد.
۷. مشاهیر و شخصیت‌های برجسته
مراغه زادگاه و یا محل فعالیت علمی و فرهنگی چهره‌های برجسته‌ای در تاریخ ایران و اسلام بوده است:
خواجه نصیرالدین طوسی: فیلسوف، ریاضی‌دان و منجم بزرگ قرن هفتم هجری
ابن‌فوطی و ابن‌عبری: تاریخ‌نگاران برجسته
شیخ شهاب‌الدین سهیلی مراغی: ادیب و شاعر
آیت‌الله مرعشی مراغی: از علمای برجسته دوره قاجار
۸. آموزش و دانشگاه‌ها
مراغه میزبان چند مرکز آموزش عالی معتبر است، از جمله:
دانشگاه مراغه
دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه
دانشکده فنی و حرفه‌ای مراغه
این مراکز نقش مهمی در آموزش، پژوهش و رشد علمی منطقه ایفا می‌کنند.
۹. حمل‌ونقل و دسترسی
مراغه به‌خوبی با شبکه جاده‌ای و ریلی به سایر نقاط ایران متصل است. ایستگاه راه‌آهن مراغه یکی از مهم‌ترین ایستگاه‌های شمال‌غرب کشور است و دسترسی به تبریز، تهران و سایر شهرها را فراهم می‌کند. همچنین وجود پایانه‌های مسافربری بین‌شهری، دسترسی زمینی را تسهیل کرده است.
۱۰. آینده و توسعه
مراغه با بهره‌گیری از پیشینه تاریخی، نیروی انسانی جوان و منابع طبیعی غنی، ظرفیت بالایی برای رشد گردشگری، صنعت و کشاورزی دارد. سرمایه‌گذاری در بخش فناوری، تقویت زیرساخت‌های گردشگری و حفظ میراث فرهنگی می‌تواند آینده‌ای روشن برای این شهر رقم بزند
سخن پایانی
مراغه نه‌تنها شهری تاریخی، بلکه گوهری زنده در دل آذربایجان است. این شهر ترکیبی دلنشین از علم، هنر، تاریخ و طبیعت است و شایسته آن است که در مسیر توسعه پایدار و جهانی‌شدن بیش‌ازپیش بدرخشد.
